تجزیه لاین× تستر برخی صفات فیزیولوژیکی و زراعی در آفتابگردان تحت تنش کمبود آب

تنش خشکی یکی از عواملی است که محصول آفتابگردان (helianthus annuus l.) را در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران مورد تهدید قرار می دهد. به دلیل قابلیت ذاتی آفتابگردان در تحمل خشکی، شناسائی و اصلاح ارقام پر محصول و مقاوم به تنش کمبود آب ضروری می باشد. برای گزینش ژنوتیپ های برتر از طریق روش های متداول اصلاح نباتات، درک صحیح از اساس ژنتیکی صفات درگیر در تحمل خشکی ضرورت دارد. بررسی نوع عمل ژن ها و توانایی ترکیب پذیری عمومی و خصوصی ژنوتیپ ها در تعیین برنامه مناسب اصلاحی با استفاده از صفات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی به خصوص در شرایط تنش خشکی پیوسته مورد نظر قرار دارد. در این راستا و برای برآورد پارامترهای ژنتیکی صفات درگیر در تحمل خشکی آفتابگردان در این تحقیق از روش لاین × تستر استفاده شد. برای این منظور بذور 30 هیبرید حاصل از تلاقی شش لاین و پنج تستر در قالب طرح کرت های خرد شده با سه تکرار تحت شرایط مزرعه ای با دو تیمار تنش کمبود آب از طریق قطع آبیاری، یکی از مرحله r4 (شکوفائی گل) تا آخر r6 (شروع پر شدن دانه) و دیگری از r4 تا آخر رسیدگی فیزیولوژیکی به همراه آبیاری مطلوب در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز بررسی شدند. تجزیه واریانس صفات و تجزیه ژنتیکی لاین× تستر برای برآورد ترکیب پذیری عمومی و خصوصی به همراه اجزای واریانس ژنتیکی و وراثت پذیری انجام شد. بر اساس نتایج حاصل در شرایط نرمال صفات دمای برگ، محتوای آب نسبی برگ، پرولین، ارتفاع گیاه، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، بیوماس و عملکرد تحت کنترل اثر افزایشی ژن ها بودند. در شرایط قطع آبیاری از مرحله شکوفائی گل تا شروع پر شدن دانه، صفات دمای برگ، پتانسیل آب برگ، پرولین، ارتفاع گیاه، قطر طبق، وزن هزار دانه، تعداد دانه، بیوماس و عملکرد دانه تحت کنترل اثر افزایشی ژن ها بودند. در شرایط قطع آبیاری از مرحله شکوفائی گل تا آخر رسیدگی فیزیولوژیکی صفات دمای برگ، پتانسیل آب برگ، پرولین، قطر طبق تحت کنترل اثرات افزایشی و محتوای آب نسبی برگ، ارتفاع گیاه، تعداد دانه در طبق و عملکرد دانه تحت کنترل اثرات غیر افزایشی بودند. محتوای آب نسبی برگ و پتانسیل آب برگ در شرایط تنش شدید و دمای برگ، پرولین، ارتفاع گیاه، تعداد دانه در طبق و بیوماس در شرایط آبیاری نرمال دارای قابلیت توارث بیشتری بودند. برای صفات فیزیولوژیک لاین های,b147 b355 و b349 در شرایط آبیاری نرمال، لاین های b147و b349 در شرایط تنش ملایم و b147 و b221 در تنش شدید از نظر ترکیب پذیری عمومی برای برنامه های تلاقی پیشنهاد می شوند. برای صفات زراعی نیز لاین های b329 ,b147 و b110 در شرایط نرمال و لاین های b329 و b221 در هر دو شرایط تنش ملایم و شدید به عنوان بهترین لاین ها از لحاظ ترکیب پذیری عمومی شناسایی شدند. بر اساس مقادیر ترکیب پذیری عمومی لاین های بازگرداننده باروری، برای صفات فیزیولوژیک لاین های r50 و r19 در شرایط آبیاری نرمال و لاین های r19 و r46 در هر دو شرایط تنش ملایم و شدید برای برنامه های تلاقی پیشنهاد می شوند. برای صفات زراعی نیز لاین های r50 و r46 در شرایط نرمال و لاین های ,r50 r46 و r26 در شرایط تنش ملایم و تنش شدید به عنوان بهترین لاین ها از لحاظ ترکیب پذیری عمومی شناسایی شدند. هیبرید های b110×r19، b221×r19، b147×r26، b355×r26، b147×r46، b110×r50 و b147×r50 که بالاترین عملکرد دانه در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی را داشتند، بهترین ترکیب پذیری خصوصی را نیز برای صفات پرولین، ارتفاع گیاه، قطر طبق، بیوماس و عملکرد را داشتند.